سلاله پاکان:  25 ذی‌الحجه، سالروز نزول سوره مبارکه «هل‌أتی» است. سوره هَلْ أَتَیٰ یا انسان یا دَهْر هفتاد و ششمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء ۲۹ قرآن آمده است؛ سوره‌ای که شأن نزول آن روایتی شیرین از سبک زندگی پاک‌ترین خانواده در عالم است؛ خانواده‌ای که همهٔ اعضای آن معصوم‌اند و گفتار و کردارشان مختصات یک زندگی الهی و انسانی را ترسیم می‌کند.

سوره مبارکه «هل أتی» یا «انسان» که درباره ابرار و اولیاء الهی یعنی امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام نازل شده است، دانشنامه‌ای است از سبک زندگی اسلامی که می توانیم با مراجعه به آن  نقشۀ یک زندگی ایده‌آل انسانی، الهی و اسلامی را برای خود و خانواده‌مان ترسیم کنیم.

شأن نزول سوره هل أتی
حسن و حسین علیهماالسلام بیمار شدند. پیامبر صلی‌الله علیه و آله با جمعی از یاران به عیادتشان آمدند، و به علی علیه‌السلام گفتند: ای ابوالحسن! خوب بود نذری برای شفای فرزندان خود می‏ کردی، علی و فاطمه علیهماالسلام و فضه که خادمه آنها بود نذر کردند که اگر آنها شفا یابند سه روز روزه بگیرند (طبق بعضی از روایات حسن و حسین علیهماالسلام نیز گفتند ما هم نذر می‏ کنیم روزه بگیریم). بعد از مدت کوتاهی هر دو شفا یافته و سه روز را روزه گرفتند. در همۀ این سه روز، غذای افطار خود را در راه خدا انفاق کرده و خودشان فقط با آب افطار نمودند. در روز سوم جبرئیل نازل گشت و گفت ای محمد! این سوره را بگیر، خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می‏ گوید. سپس سوره«هل أتی» را بر او خواند.[1] در این روایت شیرین از زندگی اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله علیه و آله شاخصه‌هایی از یک زندگی الهی و انسانی بیان شده است که به برخی از آن اشاره می‌کنیم:

نذر، دستوری برای شفای بیماری
بیماری برای همه انسان‌ها در طول زندگی اتفاق می‌افتد که باید برای درمان آن از داروها و تدابیر تجویز شده طبیب استفاده کرد. نکته‌ای که مسلمان موحد نباید از آن غافل باشد این است یکی از اسماء الهی «شافی» است؛ یعنی شفادهنده حقیقی خداست. خداوند در قرآن می‌فرماید:«وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ یشْفِینِ؛[2] و هنگامی که بیمار می‌شوم، او شفایم می‌دهد.» ازاین‌رو در داستان بیماری امام حسن و امام حسین علیهماالسلام رسول خدا صلّی الله علیه و آله دستورالعمل نذر را به امیرالمؤمنین علیه‌السلام توصیه می‌فرماید. حضرت به آن توصیه عمل کردند و فرزندانش شفا یافتند. این، حکایتِ زندگی الهی و موحدانه خانواده ای است که در هر حالی ارتباط خویش را با خدا تقویت می‌کنند.

وفای به عهد
یکی از شاخصه‌های سبک زندگی علوی و فاطمی، وفای به عهد است. نذر، عهدی است میان نذر کننده و خداوند که وفای به آن واجب و ضروری است. در آیۀ 7 سورۀ «هل اتی» یکی از ویژگی‌های ابرار یعنی «وفای به نذر» بیان شده است: «یوفُونَ بِالنَّذْرِ؛[3] به عهد و نذر خود وفا می‌کنند.» اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله علیه و آله مصداق کاملی از ابرار هستند چون با وجود نداشتن غذا برای افطار، به نذر خود وفا نمودند.

معادباوری
یکی دیگر از شاخصه‌های خانوادۀ علوی، باور به معاد و زندگی پس از مرگ است. باور به این اصل اساسی، سبب می‌شود که انسان فقط برای زندگی کوتاهِ دنیوی برنامه‌ریزی نکند، بلکه چشم اندازی به وسعت ابد داشته و یک برنامه بلندمدتِ ابدی را برای خود ترسیم کند چنان که در ادامۀ آیۀ هفتم این سوره، آمده است: «وَیخَافُونَ یوْمًا کانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا؛[4] و از روزی که شر و سختی‌اش همه اهل محشر را فراگیرد، می‌ترسند.»

مواسات و همدلی با دیگران در حال احتیاج
مواسات و همدلی با دیگران در حال سختی و نیاز، یکی دیگر از الگوهایی است که می‌توان از داستان نزول سورۀ «هل اتی» و از سیرۀ زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام آموخت. افرادی با عنوان‌های مختلف که در سه روز متوالی و در زمان افطار به آستان اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام مراجعه کردند با دستی پر برگشتند؛ روز اول، مسکین؛ روز دوم، یتیم؛ و روز سوم، اسیر! این در حالی بود که خودِ این حضرات غذای دیگری نداشته و احتیاج شدید به آن داشتند؛ چنان که در آیۀ هشتم این سوره آمده است: «وَیطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَیٰ حُبِّهِ مِسْکینًا وَیتِیمًا وَأَسِیرًا؛[5] و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می‌دهند.»

تحسینِ مقاصد در انجام اعمال
درس دیگری که می‌توان از این روایت ناب آموخت این است که انسان در انجام اعمال باید قصد خود را نیکو کند؛ به این معنا که خود را وقف حق‌تعالی کرده و در تمام افعال و خیرات وعباداتش، وجه اللّه را بخواهد و چشم طمع به دست مردم نداشته باشد؛ چنان‌که اهل‌بیت وحی این‌گونه رفتار کرده و فرمودند: «إِنَّمَا نُطْعِمُکمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکمْ جَزَاءً وَلَا شُکورًا؛[6] ما شما را فقط برای خشنودی خدا اطعام می‌کنیم و انتظار هیچ پاداش و سپاسی را از شما نداریم.» این، نهایت بندگی و عبودیت در پیشگاه الهی است. حافظ این مضمون را این‌گونه به نظم کشیده است:
تو بندگی چو گدایان به‌شرط مزد مکن                          که دوست خود روش بنده‌پروری داند
بنابراین، سوره مبارکه «هل أتی» یا «انسان» که درباره ابرار و اولیاء الهی یعنی امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام نازل شده است، دانشنامه‌ای است از سبک زندگی اسلامی که می توانیم با مراجعه به آن،  نقشۀ یک زندگی ایده‌آل انسانی، الهی و اسلامی را برای خود و خانواده‌مان ترسیم کنیم.

پی‌نوشت:
[1] تفسير نمونه، ج‏25، ص: 344.
[2] سوره شعرا، آیه 80.
[3] سوره هل اتی ؛ آیه 7.
[4] همان.
[5] همان، آیه 8.
[6] همان، آیه 9.

کانون فرهنگی هنری سلاله پاکان
مرکز حفظ، تنظیم و نشر آثار آیت الله آیت اللهی

لینک ورود به کانال واتسابی آیت الله آیت اللهی

بیست‌ و پنجم ذی‌الحجه یادآور گذشت و فداکاری اهل بیت (ع) است اهل بیتی که پس از سه روز روزه‌داری از افطار خود گذشتند تا به درخواست بنده‌ای از بندگان خدا دست رد نزنند در این فداکاری، درس‌های بسیار زیادی نهفته است.

امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) برای بهبود بیماری حسنین با سفارش پیامبراکرم (ص) سه روز را روزه گرفتند و در هر سه روز افطاری خود را به نیازمندان دادند و پس از بخشش این بزرگواران خداوند در شأن آن ها و در روز بیست وپنجم ذی‌الحجه سوره هل اتی را نارل فرمودند که این سوره نام‌های متعددی دارد  و از مشهورترین آن ها «انسان» ، «دهر» و «هل اتی» است . این سوره در مدینه نازل شده و دارای 31 آیه است.

درباره شأن نزول این سوره از امام محمد باقر (ع) روایت شده است که امام حسن و امام حسین (ع) در دوران کودکی بیمار شدند پیامبر (ص) از آنها عیادت کرد و به امام علی (ع) فرمودند: ای ابالحسن اگر برای فرزندانت نذری کنی خداوند به ایشان عافیت می‌بخشد.

امام علی(ع)، حضرت فاطمه (س) و فضه (خدمتکارشان) نذر کردند که سه روز روزه بگیرند تا بیماری حسنین شفا یابد. بچه‌ها بهبود یافتند. در روز اول هنگام افطار مسکینی به در خانه آمد و تقاضای غذا کرد. ایشان غذای خود را به او دادند. روز دوم هنگام افطار یتیم و در روز سوم اسیری به در خانه آمدند و آن ها غذای خود را به آن ها دادند و خود با آب افطار نمودند. روز بیست و پنجم ماه ذی‌الحجه جبرئیل بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد و عرض کرد: ای رسول خدا (ص) آن چه خداوند متعال درباره اهل بیت تو عنایت کرده است، بنگر. فرمود: چه چیزی را بنگرم!

جبرئیل امین این سوره را که در شأن فداکاری حضرت امام علی (ع) و همسرش فاطمه زهرا (س) و فرزندانش امام حسن و امام حسین علیهماالسلام نازل شد، بر آن حضرت قرائت کرد: ««هَل اَتی عَلَی الاِنسانِ حینٌ مِنَ الدَّهرِ... اِنَّما نُطعِمُکُم لِوَجهِ اللهِ لانُریدُ مِنکُم جَزائاً وَ لاشَکوراً...».

بنا به روایتی در آن روز برای اهل بیت فداکار پیامبر (ص)غذایی از آسمان فرود آمد و آن را تا هفت روز تناول کردند.

بدین گونه، خداوند سبحان از ایثار و خودگذشتگی حضرت علی (ع)و خانواده بی نظیرش تقدیر کرد و قلب پیامبر (ص)را تسلی بخشید.

فضیلت و خواص سوره انسان

امام جعفر صادق (ع) فرمودند: قرائت سوره انسان موجب تقویت و نیرومندی روح و قوی شدن اعصاب و آرامش یافتن اضطراب است و اگر کسی که در قرائت آن ضعیف است و نمی‌تواند آن را بخواند این سوره را بنویسد و پس از شستن آب آن را بنوشد از ضعف نفس نجات می‌یابد و نتیجه بخش است.

رسول خدا (ص) در فضیلت این سوره فرمودند: هر کس سوره انسان را قرائت نماید پاداش او بهشت و حوریان بهشتی خواهد بود.

در سیره امام رضا (ع) آمده است: ایشان در نماز صبح روز دوشنبه و پنجشنبه در رکعت اول سوره حمد و انسان و در رکعت دوم بعد از حمد سوره غاشیه را قرائت می‌کردند و می‌فرمودند: هر کس در نماز صبح روز دوشنبه و پنجشنبه این گونه نماز بخواند خداوند در این دو روز ایشان را از شرور در امان می‌دارد.

امام صادق (ع) همچنین فرمودند: من ضامنم برای هر یک از شیعیانم که در نماز صبح روز پنجشنبه سوره انسان را بخواند و اگر در آن شب یا روز بمیرد با امنیت و بدون حساب از گناهانی که انجام داده وارد بهشت می‌شود و دیوان حسابرسی برای او باز نمی‌شود و در قبر از او پرسشی نخواهد شد و اگر زنده بود در حفظ و امان الهی است و آفات دنیا از او برداشته می‌شود و چیزی از جنبنده‌های زمینی تا پنجشنبه بعد به او آسیبی نمی‌رساند.

پی‌نوشت و منابع:

مناقب آل ابی طالب، ج3، ص149

مجمع البیان، ج10, ص206

ثواب الاعمال، ص121

من لا یحضره الفقیه، ج1، ص308

الاصول السته عشر، ص 3

➖➖🔸➖➖🔸➖➖
 کانون فرهنگی هنری سلاله پاکان جهرم
مرکز حفظ، تنظیم و نشر آثار آیت الله آیت اللهی